Genel Bilgiler
Elektronik Hacim Düzeltici Nedir? (EVC Nedir?)
Gaz ölçümünde en önemli zorlukların başında gaz hacminin gazın kendi özelliklerine ve ortam şartlarına bağlı olarak değişmesi gelmektedir. Özellikle günümüzde yaygın olarak kullanılan doğalgazın ölçümünde de bu sorun ile karşı karşıya gelmekteyiz. Doğalgaz hacminin ve esasında enerji olarak karşılığının net olarak belirlenmesi için farklı cihaz ve teknikler kullanılmaktadır. Bazen yalnızca basınç altında doğalgazın hacminde meydana gelen değişim, bazen de sıcaklığa bağlı değişim farklı teknikler ile düzeltilmektedir. Esas olan ise dikkate değer tüm hacim farklılıklarını belirleyip doğalgazın enerji karşılığını tespit etmektir. İşte bu aşamada elektronik hacim düzeltme cihazları devreye girmektedir.
Doğalgaz ölçümünde üç etkene bağlı hacim değişiklikleri dikkate alınmaktadır. Basınç (P), Sıcaklık (T) ve sıkıştırabilirlilik faktörü (Z). Hatırlayacağınız üzere ideal gaz denkleminde;
P*V = Z*n*R*T
bu faktörler tanımlanmıştır.
Elektronik Hacim Düzeltici Çalışma Prensibi
Elektronik hacim düzelticiler, doğalgaz hattı üzerine bağlı mekanik bir sayaç ile birlikte çalışmaktadır. Cihaz üzerinde farklı input ve output noktaları mevcut olup esas işi olan hacim düzeltmeyi yapabilmek için mekanik sayaçtan düşük frekans (LF) veya yüksek frekans (HF) beslemesi mevcuttur. Ayrıca ölçüm yapılan hat üzerine takılan en az birer adet sıcaklık ve basınç sensörü veya transmitteri bulunmaktadır. Ayrıca Z faktörünü de hesaplayabilmesi için gaz kompozisyon girişi operatör tarafından yapılmalıdır. Cihaz toplamış olduğu bu bilgileri kullanarak uluslararası standartlarda (ASME, ISO vb.) tanımlanan formüllere uygun hesaplamaları yapabilmektedir.
Akış Bilgisayarı (Flow Computer) Nedir?
Akış Bilgisayarları, gaz ölçümünde kullanılan bir cihaz olup, gaz hatlarına bağlı sayaç, transmitter, gaz kromotograf gibi ekipmanlardan alınan dataların işlenmesi ve gazın enerji olarak değerlendirilmesini sağlar. Prensipte elektronik hacim düzelticilerle aynı işlevi görmek ile birlikte onlardan farklı olarak , sahadan aldığı bilgiler ışığında anlık değerlendirmekler yapar ve uluslararası protokoller üzerinden ana SCADA ile haberleşir.
Gaz Kromotografı (Gas Chromatography) Nedir?
Gaz Kromotografı gaz karışımlarının analizinde kullanılan bir cihaz olup, gaz hatlarından aldığı örnek gaz ile sisteme bağlanmış olan kalibrasyon gazlarını kıyaslamak sureti ile gaz kompozisyonunu tespit eder. Bu cihaz bazı durumlarda hat içerisindeki tek bir gazın oranını belirlemek amaçlı kullanılmak ile birlikte bazen tüm karışımın analizinde kullanılır.
Doğalgaz hatlarında da gazın enerji olarak karşılığını belirlemek amacı ile gaz kromotografı kullanılmaktadır. Bilindiği gibi doğalgazın büyük kısmını metan gazı oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra kükürt, azot ve su buharı da bulunmakta olup gaz karışımında diğer gazların miktarı arttıkça kalori değeri düşmektedir. Bu sebeple ülkemiz doğalgaz dağıtım şebekesinde özellikle yüksek tüketim noktalarında (Şehir Doğalgaz Ölçüm İstasyonları ve yüksek kapasiteli Basınç Düşürme ve Ölçüm İstasyonlarında (RMS A)) gaz kromotgraf cihazları kullanılmaktadır.
CNG Nedir?
CNG İngilizce “Compressed Natural Gas” metninin ilk harflerinden oluşan bir kısaltma olup “Sıkıştırılmış Doğal Gaz” demektir. Günümüzün en önemli enerji kaynaklarından olan doğal gazın kaynağından son kullanıcıya ulaştırılması önemli bir konu haline gelmiştir.
Doğal Gaz büyük ölçüde boru hatları ile iletilmektedir. Bazı bölgelerin coğrafi şartlarının boru hattı imalatını imkânsız veya çok pahalı kılmasından dolayı, boru hattı ile doğal gazın iletilemediği noktalara gazı iletmenin alternatif bir yolu da CNG (Sıkıştırılmış Doğal Gaz)’dir.
Doğal gaz kimyasal yapısından dolayı çok yüksek basınç altında dahi gaz formunda bulunmaktadır. Dolayısıyla kapalı ortamlarda depolamak ve taşımak için doğal gazın çok yüksek basınçlarda depolanması taşıma işini ekonomik kılmaktadır. Bu sebeple, bu iş için özel imal edilmiş kompresörlerin yardımı ile ve yüksek basınca dayanıklı çelik çekme veya kompozit tüpler içinde 300 Barg civarında depolanan doğal gaz kamyon üzerinde müşteriye iletilmektedir.
CNG özellikle saatlik gaz tüketimi 300 m3’e kadar olan küçük çaplı işletmede kullanılabilmektedir. Gerek sıkıştırma maliyetlerinden dolayı gerekse bir seferde en çok 3 000 m3 doğal gaza eşdeğer CNG taşımanın mümkün olmasından dolayı daha yüksek tüketimlerde LNG (Sıvılaştırılmış Doğal Gaz) kullanımı daha ekonomik olmaktadır.
LNG Nedir?
LNG İngilizce “Liquified Natural Gas” metninin ilk harflerinden oluşan bir kısaltma olup “Sıvılaştırılmış Doğal Gaz” demektir. Günümüzün en önemli enerji kaynaklarından olan doğal gazın kaynağından son kullanıcıya ulaştırılması önemli bir konu haline gelmiştir.
Doğal Gaz büyük ölçüde boru hatları ile iletilmektedir. Bazı bölgelerin coğrafi şartlarının boru hattı imalatını imkânsız veya çok pahalı kılmasından dolayı, boru hattı ile doğal gazın iletilemediği noktalara gazı iletmenin alternatif bir yolu da LNG (Sıvılaştırılmış Doğal Gaz)’dir.
Doğal gaz kimyasal yapısından dolayı çok yüksek basınç altında dahi gaz formunda bulunmaktadır. 300 Barg basınç altında dahi gaz formunu koruyan doğal gazın büyük hacimlerde kara, deniz taşımacılığı yolu ile transfer edilebilmesi için sıvılaştırılması gerekmektedir. Bunu başarmanın en etkin yolu da doğal gazı soğutmaktır. Bu iş için özel imal edilmiş soğutucuların yardımı ile ve krojenik tanklar içinde yaklaşık – 175 0C civarında sıvı halde depolanan doğal gaz kamyon üzerinde müşteriye iletilmektedir.
LNG özellikle ilk yatırım maliyetinin (ana taşıma noktalarında, taşıma donanımlarında ve son kullanıcı noktasında gerekli olan krojenik tesislerin yatırım maliyeti) yüksek olması sebebi ile orta ve büyük tüketimli (saatlik gaz tüketimi 300 m3’ün üzerinde olan) tesislerde ekonomik kullanım şeklidir. Daha düşük tüketimlerde CNG (Sıkıştırılmış Doğal Gaz) kullanımı daha ekonomik olmaktadır.